Η περίοδος της εφηβείας, αναμφισβήτητα, είναι η περίοδος των αλλαγών. Στο σημερινό άρθρο, θα επικεντρωθούμε στις γνωστικές αλλαγές κατά την περίοδο της εφηβείας.
Ο έφηβος, πλέον, σκέφτεται αφαιρετικά, κάνει τυπικές και λογικές πράξεις κι αυτό οδηγεί σε αλλαγές στην καθημερινή του συμπεριφορά. Ενώ, πριν μερικά χρόνια, θα αποδεχόταν αναντίρρητα κανόνες κι ερμηνείες φαινομένων πλέον παρατηρούμε ότι θέτει υπό αμφισβήτηση τα πάντα και ειδικά τα λεγόμενα του οικογενειακού περιβάλλοντος αλλά και των προσώπων εξουσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί πια μπορούν να αναπτύξουν επιχειρήματα. Οι έφηβοι αρέσκονται στο να χρησιμοποιούν την αφαιρετική σκέψη για να αμφισβητούν τα λεγόμενα των άλλων. Η ικανότητά τους, δε, να σκέφτονται κριτικά τους καθιστά και ιδιαιτέρως ευαίσθητους στον εντοπισμό των κενών, των αδυναμιών, των ασαφιών στα λεγόμενα των γονέων ή των καθηγητών. Αυτό είναι, σχεδόν πάντα, κι ένα από τα σημεία τριβής με τους γονείς και τους καθηγητές. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των εφήβων είναι η αναποφασιστικότητα καθώς, πλέον, αντιλαμβάνονται πως τα υπό συζήτηση θέματα δεν είναι μονοδιάστατα.
Κατά τον Piaget, ο έφηβος γίνεται όλο και πιο ικανός στο να κατανοεί προβλήματα, να αντιλαμβάνεται αφηρημένες έννοιες, να σκέφτεται υποθετικά αλλά και να αντιλαμβάνεται τις πιθανές εκδοχές σε μια κατάσταση. Όλα αυτά του επιτρέπουν να διερωτάται συνεχώς για την πορεία που θα μπορούσαν υποθετικά να πάρουν οι διαπροσωπικές τους σχέσεις που κι αυτές μόνιμα τίθενται υπό αμφισβήτηση. Πλέον, ο έφηβος αποκτά όλο και περισσότερες γνώσεις για τον κόσμο γύρω του, αυξάνονται τα ερεθίσματα του όπως και η χωρητικότητα της μνήμης του και είναι ικανός να κατανέμει αποτελεσματικότερα την προσοχή του σε περισσότερα από ένα ερεθίσματα κάθε φορά. Θα δούμε συχνά να διαβάζουν για διαγώνισμα ακούγοντας μουσική ή έχοντας ανοιχτή την τηλεόραση. Μπορεί, όμως παράλληλα, να αποθηκεύει πληροφορίες αλλά και να μελετά με αποτελεσματικότερο τρόπο σε σύγκριση με μερικά χρόνια πριν.
Βέβαια, όλα δεν είναι «ρόδινα»! Ο εφηβικός εγωκεντρισμός του τον θέτει σε μια κατάσταση αυτό-απορρόφησης κατά την οποία ο κόσμος γίνεται αντιληπτός ως εστιασμένος στον εαυτό. Δεν θα δεχτεί, εύκολα, την κριτική και πολύ συχνά θα εναντιώνεται στο καθετί. Θα δούμε πολλές φορές τους εφήβους να κατασκευάζουν σενάρια σχετικά με το πώς σκέφτονται αλλά και τις πεποιθήσεις των άλλων ανθρώπων. Αυτός ο εγωκεντρισμός των εφήβων, ενδεχομένως να τους οδηγήσει σε μια ακόμη διαστρέβλωση του τρόπου σκέψης τους. Μέσα από την αντίληψη ότι οι εμπειρίες τους είναι μοναδικές, οι έφηβοι διαμορφώνουν προσωπικούς μύθους. Με άλλα λόγια σκέφτονται αλλά και πιστεύουν ότι ό,τι τους συμβαίνει δεν συμβαίνει σε κανέναν άλλο. Για παράδειγμα, ο χωρισμός ενός αγοριού από ένα κορίτσι πιθανότατα να δημιουργήσει τη σκέψη σε έναν από τους δύο ή και στους δύο ότι κανείς άλλος δεν έχει πληγωθεί τόσο πολύ! Επιπροσθέτως, οι προσωπικοί μύθοι, ενδεχομένως να κάνουν τον έφηβο να αισθάνεται άτρωτος στους κινδύνους γι’ αυτό και πολύ συχνά θα δούμε εφήβους να φέρονται με άγνοια κινδύνου κι άκρως ριψοκίνδυνα. Ένα πολύ συχνό παράδειγμα, που αποτελεί μόνιμο θέμα συζήτησης των εφήβων είναι η χρήση προφύλαξης κατά την διάρκεια των επαφών τους. Οι προσωπικοί τους μύθοι, λοιπόν, τους έχουν «πείσει» ότι οι εγκυμοσύνες ή οι ασθένειες είναι κάτι που αποκλείεται να συμβεί σε εκείνους.
Γονείς, ηρεμία! Είναι κι αυτό ένα μεταβατικό αλλά κι απαραίτητο αναπτυξιακό στάδιο. Θα περάσει! Όταν έχουμε τη γνώση, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις προκλήσεις τις εφηβείας που κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι λίγες! Όσο γίνεται απολαύστε το «ταξίδι» της ανάπτυξης των παιδιών σας. Όσο μακρύ κι αν φαίνεται, είναι η προετοιμασία τους για τον κόσμο των ενηλίκων.